ایرانیان نخستین غواصان جهان هستند
در تاریخ ایران، غواصی به عنوان یک فناوری برای جستجوی جسمانی و جستجوی گنج در دریاها و اقیانوس‌ها مورد استفاده قرار گرفته است. از زمان ایلخانان، ایرانیان در حوزه‌ی غواصی به کار گرفته می‌شدند. مثلاً، در دوران صفویه، از غواصان برای بررسی تحت فشار قرار دادن سد و دریچه‌های آبی استفاده می‌شد.
بنابراین، ایرانیان ممکن است یکی از قدیمی‌ترین مردمانی باشند که از غواصی برای مقاصد تجاری و نظامی استفاده کردند، اما نمی‌توان ادعا کرد که آنها نخستین غواصان جهان بودند.
نوشتار آپولونیوس فیلسوف یونانی
آپولونیوس فیلسوف یونانی، در آثار خود به گفته شنیدن از غواصی ایرانیان دریای خزر اشاره کرده است، اما این موضوع هیچ‌گاه به عنوان شواهد قطعی قابل قبول محسوب نشده است و تنها بر اساس بیانات آپولونیوس نمی‌توان این موضوع را تایید کرد.
به علاوه، آپولونیوس در زمان خود می‌نویسد و تا قرن های بعد، معلومات و دانش در زمینه غواصی بهبود یافته و توسعه پیدا کرده است، لذا ممکن است ادعای او در زمان خود درست بوده باشد، اما با توجه به تاریخ و تحولات بعدی، نمی‌توان آن را به عنوان شواهدی قطعی در این زمینه در نظر گرفت.
آپولونیوس در کتاب “تاریخ دوران خودروم” خود، از غواصان پارسی یاد می‌کند که در زمان خود به زیر آب می‌روند و ظرفی کوچک با خود به همراه دارند که دارای ماده‌ای با بوی خاص است. او معتقد بود که این ماده ممکن است به عنوان ترکیبی از عرق و گیاهان خاص تهیه شده باشد که به آن می‌توان برای تسهیل در نفس گیری و کاهش فشار آب در عمق‌های زیاد از آن استفاده کرد.
همچنین، آپولونیوس در آثار خود به توانایی غواصان پارسی در بررسی و جمع آوری جواهرات در دریاها و اقیانوس‌ها نیز اشاره کرده است. با این حال، همانند قبل، باید توجه داشت که این موضوعات هیچ‌گاه به عنوان شواهد قطعی قابل قبول محسوب نشده و ادعاهای آپولونیوس نمی‌تواند به تنهایی به عنوان مدرک قابل قبول برای این موضوعات مطرح شود.
ایرانیان نخستین دریانوردان و بنیانگذاران فرهنگ وتمدن دریایی جهان
ایرانیان، از دیرباز به دلیل واقع شدن در منطقه‌ای با سواحل دریای خزر و خلیج فارس، با دریانوردی و دریایی‌کاری آشنا بودند. در دوران باستان، ایرانیان با استفاده از کشتی‌های خود و به کمک تجربه دریایی خود، به تجارت و صیادی در دریا پرداختند و در این زمینه‌ها موفقیت‌های زیادی کسب کردند.
همچنین، ایرانیان در دوران باستان به دلیل داشتن فرهنگ غنی و گسترده، بسیاری از اصول و قواعد دریایی را پیش از سایر امت‌ها به کار گرفتند. به عنوان مثال، ایرانیان با استفاده از قوانین و مقرراتی مانند “سرزنش‌نامه” به مقابله با دزدان دریایی مشغول شدند.
بنابراین، می‌توان گفت که ایرانیان به عنوان یکی از امت‌هایی که در منطقه‌های ساحلی زندگی می‌کردند، با دریانوردی و دریایی‌کاری آشنا بودند و در این زمینه‌ها تجربه‌های گسترده‌ای کسب کردند. همچنین، ایرانیان به دلیل داشتن فرهنگ غنی و گسترده، بسیاری از اصول و قواعد دریایی را پیش از سایر امت‌ها به کار گرفتند. با این حال، می‌توان گفت که بیانی مطلق و قطعی در این مورد که آیا ایرانیان نخستین دریانوردان و بنیانگذاران فرهنگ و تمدن دریایی جهان بودند یا خیر، به دلیل کمبود شواهد قطعی، امری بحث‌برانگیز است.
ابزار غواصی آن دوران پر واضح است که در آن دوران به اتکای هوای محبوس شده در شش‌های خود به عمق فرورفته و باز می‌آمدند، روشی که هم‌اکنون نیز در پاره‌ای از جزایر دریای پارس چون لاوان، کیش و قشم کماکان پا برجاست.
مقاله زیر از نشریه مرکز مطالعات خلیج فارس ازسورن یوسفی است.
پیشینه دریانوردی در ایران زمین
پیشینه دریانوردی در ایران زمین
پیشینه دریانوردی ما از زمانهای بسیار دور و شكوفایی اندیشه نیاكانمان در سرزمینهای دریای بزرگ پارس، دریای سرخ، دریای مُكران (عمان) و بزرگ دریای هند ساخته شد بنابراین ما دارای یك گزشته چشمگیر و درخشان و چندین هزارساله دریانوردی هستیم.
ایرانیان از زمانی كه در كنار دریا زیستند به سوی آن كشش پیدا كردند و با ساخت شناورهای گوناگون ، در آن به رفت و آمد پرداختند به زودی راه‌های بسیاری را در دریا یافته و به كناره ها (سواحل)، بندرها و تیلمونهای(جزایر) دور و نزدیك دست یافتند و در گریز زمان نماد برتری در دریاها شدند و سرآمد دریانوردان گردیده و پیشینه شكوهمندی از دریانوردی برجای گذاشتند.
همچنین ایرانیان در گزر سده ها دریانوردی و رهپیمودنهای دریایی، دارای یافته ها و نوآوریهایی شدند كه هنوز هم شماری از آنها كاربرد دارند، با این همه پیشینه و گزشته سربلند، بیشتر گاه نگاران و نویسندگان گزشته كشور، از گستره دریانوردی ما چیز درخوری به نوشت در نیاورده‌اند و یا آنچه نوشته‌اند كوتاه و شایسته نیست و ما هنوز یك كاوش همه سویه درباره دریانوردی خود نداریم و دریغ كه با گزشت زمان برروی همه چیز گرد فراموشی كشیده شده است و روز‌به‌روز هم بر ژرفای این تیرگی اپزوده(افزوده) می‌شود.
ایرانیان نخستین مردمانی بودند كه همچون دیگر هنرها، در دریانوردی نیز پیشتاز بوده اند. پیشینه دریانوردی در ایران بسیار كهن است. کهن‌ترین بُنچاك(سند) دریانوردی ایرانیان، مُهری است که در چُغامیش دزفول بدست آمده است پیشینه زمانی بخش چغامیش به بیش از 8000 سال پیش می‌رسد. این مُهر گلین، یک کشتی را با سرنشینانش نشان می‌دهد. در این کشتی یک سردار پیروز ایرانی، بازگشته از جنگ، نشسته، و دربندان(اسیران) زانو زده در جلوی او دیده می‌شوند. در این مُهر یک گاو نر و یک پرچم كمانی(هلالی)هم دیده می‌شوند.
کشتی‌سازی
فرهنگ مهندسی ایرانیان از دیدگاه دریانوردی و کشتی‌سازی بسیار پربار است. آبهای دریای پارس، دریای مُكران(دریای عمان)، و بزرگ دریای هند(اقیانوس هند)، همچنین رودخانه‌های نیمروچ باختری(جنوب غربی) ایران، از دیرباز پهنه دریانوردی و دریاپویی ایرانیان بوده است. در شاهنامه فردوسی بزرگ، چندین بار از کشتی‌سازی و کشتیرانی ایرانیان سخن رانده شده ودیرینگی و پیشینه این رشته از دانش و شگرد مهندسی ایرانیان را از سروده‌های فردوسی می‌توان دریافت.
فردوسی از جمشید، پادشاه پیشدادی، به نام نخستین كسی که هنر شناگری و هنر کشتی‌سازی و دریانوردی را به دیگران آموخت، نام برده است. می‌توان دریافت که دانشمندان ایرانی در دوره تابندگی نژاد ایر یا آریا که در شاهنامه فردوسی به نام دوره پادشاهی * جمشید * نام برده شده است، پیروز به یافتن و ساختن کشتی و شگردهای دریانوردی و دریاپویی شده‌اند؛
گذرکرد زان پس به کشتی بر آب ز کشور به کشور برآمد شتاب
فردوسی بزرگ
دهم امردادماه روز جهانی دریانوردی ایرانیان
در كرانه های دریای پارس از زمانهای دور تا سال‌های نزدیك به زمان ما روزهایی بوده كه نیاكانمان آن روزها را گرامی می‌داشته‌اند و در آغاز آن روزها به برگزاری آیین ویژه ای می‌پرداخته‌اند و یا به دریا می‌رفته‌اند و چیزهایی را به دریا هدیه می‌كرده‌اند و برای آغاز راه دریایی و یا شكار بیشتر به درگاه خداوند نیایش می‌كردند. سازمان جهانی دریانوردی، در 31 سال پیش (1978زادی،1357خورشیدی) روز 7 مهر برابر با 29 سپتامبر را به نام روز جهانی دریانوردی برگزیده است.
و این در هنگامیست كه ایرانیان باستان روز دهم امرداد(مرداد نادرست است) هرسال را به نام ** نوروز دریا ** می‌نامیدند و آن را روز آغاز دریانوردی نامیده بودند و در این روز كه آغاز آرامش آبها و بهار دریا و وزش بادهای موسمی است جشن می‌گرفتند و با گل و گیاه و شاخه سبز درختان بویژه با موز و نارگیل و میوه‌های گرمسیری به میانه دریا می‌رفتند و پس از سپاس به درگاه خداوند كه دریا را برای آنها آپریده(آفریده) و آن را رام و در دسترس آنان ساخته است گل و گیاه و میوه‌ها را به سرنام ایزدبانوی آبها و دریاها و نگاهدارنده و پاسبان همه آبهای گیتی * آناهیتا *، به پیشگاه خداوند هدیه می‌كردند و به آبهای بیكران دریای پارس كه به باور ایرانیان دربرگیرنده؛ دریای سرخ، دریای پارس، دریای مُكران، دریای هند و دریای چین می‌شد می‌ریختند و به شادی می‌پرداختند و پس از یك روز شادمانی به بندرها و تیلمونهای(جزایر) و كرانه های زندگی خود باز می‌گشتند و از فردای آن روز با امید بسیار به مهر خداوند راه پیمودنهای دور و دراز دریایی خود را آغاز می‌كردند.
آیین روز دریانوردی در میان دریانوردان و دریاورزان و مردمان كناره های دریاهای سرخ، پارس، مُكران و هند كه با گاهشمار(تقویم) نوروزی و دریایی ایرانیان آشنا بودند انجام می شده است.
با نگاه به آنچه آمد باید گفت كه ایرانیان نخستین مردمانی هستند كه روز جهانی دریانوردی كه روز راستین آرامش دریا و آغاز دریاپیماییهای بدون بیم است را با خِرَد و هوش خدادادی ساخته اند و جایگاه بلند این روز جهانی نیز برای ایرانیان است.
اسمعیل رایین می‌نویسد؛(در كرانه های هند، دریانوردان روز 10 اَمُرداد را جشن می‌‌گیرند و در این روز هر یك از دریانوردان هر اندازه نارگیل داشته باشند، به دریا می‌ریزند و با خواندن سرودها چند روزی را با شادی برگزار می‌كنند.)
نوروز دریایی و روز آغاز دریانوردی ایرانیان از 1000 سال پیش به این سو در نَسكهای(كتاب‌های) زیر آمده است؛ در نسك شگفتیهای هند یا عجایب‌الهند از ناخدا بزرگ رامهرمزی(در 1009 سال پیش)، نسك الفواید‌فی‌اصول علم البحر و القواعد نوشته احمد بن فاجد(نزدیك 500سال پیش)، نوشته‌های سلیمان مهری، نسك سرگزشت كشتیرانی ایرانیان از هادی حسن‌دانشمند هندی (81سال پیش) و دیگر. در تیلمون ابركاوان(قشم) در میان مردم آیینی با نام ” نوروز شكار(نوروز صیادی) برپاست كه بیگمان ریشه در نوروز دریایی باستان دارد.
شكارگران آنجا یكم امرداد هر سال را نوروز شكار می‌نامند و درست 10روز به آغاز نوروز دریایی، آنها آیین نوروز شكار را برگزار می‌كنند.
کشتیرانی در آبهای ایران از دیرباز انجام می‌شده و با نگر به این كهن روش دریانوردی، نیاز به کشتی‌سازی و سودجستن از اپزارهای دریانوردی در ایران بوده است. نخستین کشتی‌هایی که در رودخانه‌های میان‌رودان آمد و شد می‌کردند، به نما‌های گوناگون ساخته می‌شدند و اپزار جابجایی آنها پارو بوده است. در زیر به برخی از پرشمار یافته ها و ساخته های ایرانیان در زمینه دریانوردی نگاهی می اندازیم؛
ایرانیان نخستین غواصان جهان هستند
